85 yaşında bir avukat var. Bir sohbetinde çok önemli bir tespitini paylaşıyor.
“Kulağına küpe olsun” dedi ve ekledi, “60 yıl avukatlık yaptım, tüm davalar birbirine güvenen insanlar arasındaydı.”
Muhtemelen bu yazı çok fazla insanın ilgisini çekmeyecek ve en az okunan yazılarımdan birisi olacak ama bence yazdığım en önemli yazılardan birisi. Ortaklık yapmak isteyen veya hali hazırda ortak şekilde çalışan birçok girişimci için tecrübelerimi ve öğrendiklerimi anlatacağım.
Özellikle arkadaşlarınızla veya akrabalarınızla ortak olacaksanız bu konuya 10 kat daha önem vermelisiniz. Ben en yakın arkadaşlarımla birden çok ortaklık yaptım ve ne yazık ki birazdan anlatacaklarımdan hiç birini uygulamadım. Yaptığım hataların acısını ciddi şekilde çektim. En son bu acıya dayanamayarak ortaklığımı bitirdim. O da çok sancılı oldu ama bir şekilde bitti ve yeniden iş kurabildim.
Benim çektiğim acıları sizlerde yaşamayın ve kurulan işler batmasın diye şimdi öğrendiklerime ve tavsiyelere başlıyorum.
1. Eğer ihtiyacınız yoksa sırf arkadaşımla veya kardeşimle beraber iş yapayım diye ortaklık yapmayın.
Ben yaptım siz yapmayın, en azından başlangıçta yapmayın. İşleri bir seviyeye getirdikten sonra ihtiyacınız olduğunda yaparsınız. Ortaklık zaten birbirinize ihtiyacınız varsa iyi gidiyor. Mesela bir yazılım projesi geliştirmek istiyorsunuz ama yazılım bilmiyorsunuz. O zaman yazılım bilen bir ortakla bu işe başlamak mantıklı. Ya da sermaye gerektiren bir iş yapacaksınız ama paranız yok. O zamanda sermayesi olan birisiyle ortak olmak mantıklı. Örneğin Etsy’de mağaza açacaksınız, her şeyi kendiniz yapabiliyorsanız yapın.
4 arkadaş Etsy’de satış yapmak istiyorsunuz. İşin tüm süreçlerini herkes görmesi için ortak olmadan önce herkes ayrı şekilde satış yapmaya çalışsın. Beraber çalışmayın demiyorum ama başlangıçta ortak olmayın. İşler geliştikçe, birbirinizi iş yaparken tanıdıkça, birbirinize ihtiyacınız olduğunu hissettiğinizde o zaman birazdan anlatacağım kriterlere uyarak ortaklık yapabilirsiniz.
2. Bu kadar ortaklık yaptım, birçok acı çektim ama neden hala ortaklarım var? neden ortaklık yapmalıyız?
Her şeyi kendiniz yapamazsınız. Sizleri tamamlayan insanlarla ortaklık kurduğunuzda çok büyük işler başarabilirsiniz. Apple şirketini düşünün, Steve Jobs satış pazarlama ve tanıtım süreçlerini yürütüyor, Steve Wozniak teknolojiyi üretiyor. Microsoft kurucuları Bill Gates ve Paul Allen yine aynı şekilde birbirini tamamlayan insanlar. Steve Jobs teknolojiyi de ben yapacağım deseydi ve tek başına çalışsaydı muhtemelen mac bilgisayarlar hayatımızda olmayacaktı. Steve Wozniak kadar geliştirmeye çalıştıkları teknoloji konusunda uzman değildi.
3. Kurucu ortaklarınız kimler olmalı?
Ortaklık yaparken kesinlikle duygusal düşünmeyin. Bir gayrimenkul için konum ne ise bir şirket için kurucu ortaklar o demektir. Nerede olduğu dışında bir evle ilgili her şeyi değiştirebilirsiniz. Bir girişim fikrinizi, iş modelinizi, gelir modelinizi, sektörünüzü kolayca değiştirebilirsiniz ancak kurucu ortaklarınızı değiştirmek zordur. Ve bir girişimin başarısı neredeyse her zaman kurucularının eseridir.
Yeni kurulan girişimlerin erken batmasının en önemli sebebi kurucu ortaklar arasındaki anlaşmazlıklardır.
Kurucu ortaklarınız kimler olmalı?
Sizi tamamlayan
Çalışkan
Disiplinli
Egosu yüksek değil
İyimser
Güvenilir
Kendinden motive
4. Kurucu ortaklarımı nasıl seçmeliyim?
Ortaklık kurmak evlilik gibidir, o yüzden ince eleyip sık dokumalısınız. Ortak olmayı planladığınız kişileri iş yaparken tanımalısınız. Arkadaş olarak tanıyor olabilirsiniz ama iş yaparken insanlar farklıdır. Ortaklık kurmadan önce beraber işler yapın, ortak projeler yapın ve en iyi şekilde tanıyın. Güçlü ve zayıf yanlarını anlayın. Eğer güçlü yanları sizin zayıf yanlarınız ise güzel bir ortaklık çıkabilir.
- Sizi tamamlamıyorsa ortak olmayın.
- Çalışmayı sevmiyorsa ortak olmayın, arkadaş olabilirsiniz ama ortak olmayın. Çünkü girişimin ilk günleri ve ayları çok zor geçecektir. Çok çalışmak gerekecektir. Siz çalışır, o çalışmazsa anlaşamazsınız.
- Güvenilir değilse ortak olmayın. Ortağının arkasından iş çevirdiği bir çok hikaye var, sonları ciddi kavgalı bitiyor.
- Egosu yüksekse ortak olmayın. “Ego is the enemy” diye bir söz ve kitap var. Herşeyi kendinden bilen insanlarla ortaklık yapmanız zor olacaktır. Ben size olacağı söyleyim, İşin %90’ını siz yapacaksınız, o da %10’unu yapacak ama sorduğunuzda işi ben yapıyorum sen ne yapıyorsun ki diyecektir. Yaşadım ordan biliyorum.
- Kötümser insanlarla ortak olmayın. Yanlış anlaşılmasın realist olmakta sorun yok ama bardağın sürekli boş tarafına bakan birisiyle ortaklık yapmak çok zor. Bir işin sürekli olmayacağını düşünürseniz zaten olmaz, olacağını düşünüp çalışırsanız olur. Kötümser insanların hayatta başarılı olmaları çok zor, ortak olursanız hayat enerjinizi götüreceklerdir. Ortak olmayın
- İş disiplini olmayan birisi ile ortak olursanız yine zorlanırsınız. Şirket kurmak ciddi bir iştir. Şirkette kurucularda disiplin sorunları varsa ekipte bu işi oturtmak zor olacaktır.
- Motivasyonu düşük bir insanla ortak olmayın. Ortağınızı sürekli motive etmeniz gerekiyorsa bir süre sonra sizin motivasyonunuz da düşmeye başlayacak. Zaten girişimciler kendinden motive olmak zorunda. Sürekli sıkıntılar olacak ve çözmek için motivasyonunuz olmalı.
5. Ortaklık yapmaya karar verdiniz. İlk gün oturup her şeyi konuşun ve bir ortaklık sözleşmesi imzalayın.
Yazmaya gerek yok biz birbirimize güveniyoruz, bizde söz senettir demeyin. Çünkü “söz uçar yazı kalır” diye muhteşem bir atasözü var. Bir sosyal deney okumuştum. İnsanların sözlerinden dönmeleri ile ilgili bu deneyde insanlardan önce konuşarak söz alıyorlar, sonra yazmalarını istiyorlar, sonra da yazdıklarının altını imzalamalarını istiyorlar. Sonuç olarak altına imza atanların sözlerinden dönme oranı diğerlerine göre çok düşük çıkıyor.
O yüzden şirket kurmak isteyen veya kurmuş bir ekiple karşılaştığımda ilk sorularımdan birisi “Ortaklar arasında yazılı bir sözleşme var mı?” oluyor. Yoksa bile hiçbir şey için geç değil. Hemen oluşturun ve imzalayın.
Ortaklık kurmadan önce bir ortaklık sözleşmesi yazmak için oturup konuşmak bile ortakların hedeflerini ve durumlarını anlamak için çok faydalı olacaktır. Belki de bu toplantı sonrası ortaklık hiç başlamadan bitecek.
Özellikle arkadaşlarınız veya akrabalarınızla ortaklık kurmaya karar verdiyseniz ve onlarla aranızın bozulmasını istemiyorsanız kesinlikle ortaklık sözleşmesini imzalayın.
6. Peki bu ortaklık sözleşmesinde neler olmalı? Hangi konularda ortaklarınızda işin başında anlaşmanız lazım?
1. Hedefiniz ne? Bu girişimden ne bekliyorsunuz?
Kurucu ortakların arasında vizyon ve hedef farkı varsa bu iş yürümeyecektir. Ortaklardan birisi milyar dolarlık bir şirket kurmak istiyor, ama diğeri rahat yaşayacak bir maaş seviyesine ulaşmak yeter diyorsa olmaz. Birisi yavaş büyüyelim, diğeri hızlı büyüyelim diyorsa yine olmaz. Bir startup kurdunuz diyelim, startup zaten hızlı büyüyen şirket demek. Ortaklardan birisi yavaş yavaş büyüyoruz çok şükür diyorsa anlaşamazsınız. Ortaklardan birisi lokanta açmak, diğeri restoran zinciri kurmak istiyorsa bir süre sonra bu iş bitecektir. Aynı hedef doğrultusunda olmak gerekir. Aynı vizyon ve hedefte olan insanlar olarak ortak olmalısınız ve bunu da ilk günden konuşmalısınız. Şirketin hedefi neyse yazmalısınız.
Şirketten beklentiniz nedir? Borsaya açılmak mı? şirketi büyütüp satmak mı? Ciro mu? Sadece başarı hikayesi mi? Para kazanmak mı? Bir sorunu çözmek mi? ya da yeterli maaş seviyesine ulaşmak mı?, her neyse hedefinizi ve beklentilerinizi yazın.
2. Şirkete kim, ne verecek?
- Sermaye ihtiyacı varsa veya şimdi olmasa bile ihtiyaç olduğunda bunu kim verecek, hisse oranında mı verilecek?
- Kim emeğini ve zamanını verecek?
- Bütün ortaklar şirkette tam zamanlı çalışacak mı?
- Ortaklardan kim günlük kaç saatini ayıracak?
- Sadece mesai saatlerinde mi çalışacak, yoksa mesai gözetmeden mi çalışılacak?
- Bu şirketle beraber ayrıca işler yapılacak mı? başka işlere de vakit harcanacak mı?
- Hangi duruma gelindiğinde başka işler bırakılacak?
Bunlar olabilir bu arada. Örneğin bir ortak evlidir ve para kazanması gerekir. Diğer ortağın para kazanma zorunluluğu yoktur. Bir ortak tam zamanlı başka şirkette çalışıp mesai dışında bu şirkette çalışabilir, diğeri tam zamanlı çalışabilir. Bunları başta konuşup ona göre maaş ve hisseleri belirlemek lazım.
3. Şirkette kim, ne yapacak?
- Aranızdan birisini kesinlikle lider seçmelisiniz. Bir işte iki lider olmaz.
- CEO kim olacak?
- Kararlar nasıl alınacak. CEO kimse onun kararlarına saygı duyulmalı, o da istişare ile karar almalı.
- Sadece sermaye verip hiç çalışmayacak bir ortak varsa baştan konuşulmalı.
- Ortaklar ne kadar maaş alacak? ortaklar şirkette çalışmıyorsa maaş almamalı. Elde edilen kardan pay alabilir.
- Kar dağıtılacak mı? Kar dağıtmayıp şirketin büyümesi için mi harcanacak?
4. Kim ne kadar hisse sahibi olacak?
Kim ne kadar fedakarlıkta bulunduysa o kadar hisse sahibi olmalı. 4 kişiyiz %25 olarak yapalım işte demeyin. Parayı kim verecek? kim çalışacak? kim ne kadar çalışacak? diğer işlerinden fedakarlıkta bulunacak mı? Kim bilgisini verecek? Kim networkünü katacak?
Birisi günlük 15 saat çalışıyor, diğeri 3 saat çalışıyorsa ve aynı hisseye sahiplerse bu iş yürümez. Zaten siz sabretseniz de etrafınızdakiler sizleri bu konuda çok zorlayacaktır. Eşiniz, arkadaşlarınız, akrabalarınız bu durumu sürekli size söyleyeceklerdir. Bunlar hayatın gerçekleri, o yüzden nehrin akışına ters hareket etmeyin, yenilirsiniz. Ben yenildim, oradan biliyorum. Kim ne kadar emek, zaman ve para verecekse ona göre hisseleri belirleyin.
5. Olumsuz senaryoları düşünün
İş başlarken herkes zaten heyecanlı ve herşey süper gidecek diye düşünüyor. Ne yazık ki hayat böyle değil.
- Verilmesi taahhüt edilen verilmediğinde ortaklık yapısı değişecek mi?
- Birisi günde 10 saat çalışacağım dedi ama 2 saat çalışıyor? ne olacak? hisse yapısı değişecek mi? yoksa sadece maaşımı ona göre belirlenecek?
- Birisi hissesinin gerektirdiği ölçüde sermayeyi vermiyor, ne olacak? hissesi azalacak mı?
- Bir ortak 1 yıl sonra ayrılmak istediğinde ne olacak? nasıl ayrılacak? % 50 hissesi varsa onunla beraber mi ayrılacak?
- Ortaklardan birinin veya ailesinden birinin sağlık gibi zorunlu bir durumu oluştu ve artık çalışamayacak. Ne yapılacak?
- Bir ortak ayrılmak istediğinde hisselerini dışarı satabilecek mi? yoksa önce ortaklarına mı teklif edecek?
Benim size tavsiyem hisse paylaşımını “vesting — cliff” sistemine göre yapın. Bu sisteme göre örneğin 4 ortaksınız ve her ortağa %25 hisse belirlediniz. Bu %25’lik hisseyi haketmek için 5 yıllık hak etme (vesting) süreci belirliyorsunuz. Bir ortak bir yıl çalıştığında %5’lik dilime sahip oluyor. 2 yıl çalıştığında %10’luk dilime sahip oluyor. Eğer 2.yılın sonunda zorunlu veya isteğe bağlı olarak ayrılmak istediğinde %25 hisse sahibi değilde 2 yılda sahip olduğu %10’luk hisse ile ayrılmış oluyor. Zorunlu bir durum oldu, ayrılmak istemiyor ama 1 yıl şirketle ilgilenemeyecek. Biz bu durumda hak etme sürecini 5 yıldan 6 yıla çıkarıyoruz, yani 1 yıl dondurmuş oluyoruz.
Bu yazdıklarım gibi onlarca konu var. Benim aklıma gelmeyen ama size özel durumlar da olacaktır. Bunların hepsini ortaklık sözleşmesinde yazın. Yazının başında söylediğim gibi bu konuları oturup konuşmak bile çok değerli. Bunları konuştuğunuzda belki de ortak olmayacaksınız ve işler en başında çözülmüş olacak. Bunları konuşmadan ortaklık kurup sonra çok daha kötü ayrılmaktan iyidir diye düşünüyorum.
“Mükemmel insanlar olmadan mükemmel vizyonlar hayata geçemez.”
Hayalinizi ve hedefinizi beraber gerçekleştirecek yol arkadaşları bulun ve ortak olun. Yukarıda anlattıklarımı kesinlikle düşünün ve uygulayın. Dünyanın en büyük şirketlerini incelediğimde tek kurucu ortak olan şirket sayısı çok az. Genelde en az 2 veya 3 ortak ile kurulmuş şirketler çok daha başarılı oluyorlar.
Şirket kurmak, bir girişim başlatmak çok zor bir iş. Siz de yolda yorulabilirsiniz, ortaklarınız da yorulabilir. Birbirinize destek olarak bu yolu yürümelisiniz. İttifak etmek ve beraber olmak çok zor olsada bunu başardığınızda işler çok kolay oluyor. Ortağınızla anlaşamayıp huzurunuz gittiğinde hiç bir iş iyi gitmiyor.
Sizlerden istediğim bir konu var. Yorumlarda kendi yaşadığınız ortaklık deneyimlerinizi yazmanızı istiyorum. Ne oldu? nasıl ortak oldunuz? nerede anlaşamadınız? nasıl ayrıldınız?
Tecrübelerin yeni girişimcilere çok faydalı olacağını düşünüyorum.